«Η Ζάκυνθος στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο: Κριτική Ανάγνωση της Μελέτης Δ. Π. Πομόνη για την Κατοχή και την Απελευθέρωση»
Η μελέτη του Διονύσιου Π. Πομόνη είναι πολύτιμη συμβολή στην ιστορία της Ζακύνθου και των Ιονίων την περίοδο της Κατοχής, κυρίως χάρη στη χρήση αρχειακού υλικού της Συμμαχικής Στρατιωτικής Αποστολής. Η κριτική παρουσίαση της γίνεται με αφορμή την επέτειο της 11ης Σεπτεμβρίου 1944 κατά την οποία αποχώρησαν οι Γερμανοί κατακτητές από την Ζάκυνθο.
Η μελέτη του Διονυσίου Π. Πομόνη «Η Ζάκυνθος υπό Γερμανική Κατοχή – Η Απελευθέρωση μέσα από το αρχείο της Συμμαχικής Στρατιωτικής Αποστολής» ( δημοσιεύθηκε : «Τα Ιονικά», τεύχος 4/2024 } συνιστά μια σπουδαία συμβολή στη σύγχρονη τοπική ιστοριογραφία. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημά της είναι ότι βασίζεται σε σπάνιο πρωτογενές υλικό: δελτία πληροφοριών της Συμμαχικής Στρατιωτικής Αποστολής (ΣΣΑ), μαρτυρίες, ημερολόγια και έγγραφα που διασώθηκαν στα ΓΑΚ Ζακύνθου. Η χρήση αυτών των πηγών προσφέρει ανεκτίμητη αξία, καθώς τα περισσότερα αρχεία του νησιού χάθηκαν στη σεισμοπυρκαγιά του 1953.
Η ανάλυση του συγγραφέα για την παρουσία των γερμανικών δυνάμεων είναι λεπτομερής. Αναδεικνύεται ότι η Ζάκυνθος είχε διαφορετική εμπειρία σε σχέση με άλλα νησιά του Ιονίου, αφού δεν γνώρισε τις σφαγές που σημάδεψαν την Κεφαλλονιά. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η αναφορά στο τάγμα «999», μια μονάδα ανεπιθύμητων Γερμανών στρατιωτών, όπου συνυπήρχαν ποινικοί κρατούμενοι αλλά και αντιφασίστες που σε πολλές περιπτώσεις αυτομόλησαν και ήρθαν σε επαφή με αντιστασιακές οργανώσεις. Ο Πομόνης δείχνει την πολυπλοκότητα αυτής της παρουσίας, ωστόσο περιορίζεται κυρίως στη στρατιωτική της διάσταση, αφήνοντας λιγότερο φωτισμένες τις κοινωνικές συνέπειες της Κατοχής για τον τοπικό πληθυσμό: την πείνα, τον φόβο, τις μικρές πράξεις αντίστασης ή συνεργασίας.
Η παρουσίαση της Συμμαχικής Στρατιωτικής Αποστολής είναι από τα πιο δυνατά σημεία του έργου. Ο συγγραφέας αναδεικνύει με λεπτομέρειες την αποστολή DASTARD, τη στελέχωσή της από τον Θέμη Μαρίνο και τον Θεόφιλο Σαρίκα, τους στόχους της για καταγραφή οχυρώσεων, συλλογή πληροφοριών και προετοιμασία ενδεχόμενης απόβασης. Παράλληλα, καταγράφει το δίκτυο συνεργατών στη Ζάκυνθο, από κληρικούς και τοπικούς παράγοντες έως Ιταλούς και Γερμανούς αντιφρονούντες. Εδώ όμως εμφανίζεται και ένα όριο: η αφήγηση έχει έντονα φιλοσυμμαχικό χαρακτήρα, παρουσιάζοντας τη ΣΣΑ σχεδόν ως τον κύριο μοχλό της απελευθέρωσης, χωρίς να δίνεται επαρκής χώρος στις αντιστάσεις και τις πολιτικές στρατηγικές που αναπτύχθηκαν στο εσωτερικό του νησιού.
Η μελέτη φωτίζει επίσης τις προσπάθειες συνεργασίας μεταξύ ΕΑΜ και ΕΔΕΣ στη Ζάκυνθο, μέσα από το περίφημο πρωτόκολλο του Ιουνίου 1944, το οποίο όμως γρήγορα κατέρρευσε. Ο Πομόνης αποτυπώνει με σαφήνεια την ανισορροπία ισχύος: το ΕΑΜ διέθετε μεγαλύτερη οργάνωση και υποστήριξη, ενώ ο ΕΔΕΣ παρέμενε περιθωριακός. Ωστόσο, η αφήγηση παραμένει περιγραφική και δεν συνδέει αρκετά την τοπική εμπειρία με το γενικότερο πλαίσιο της βρετανικής πολιτικής στην Ελλάδα, η οποία στόχευε να περιορίσει την ηγεμονία του ΕΑΜ και να διασφαλίσει τον έλεγχο της μεταπολεμικής κατάστασης.
Η απελευθέρωση της Ζακύνθου τον Σεπτέμβριο του 1944 περιγράφεται με συγκινησιακό τόνο, σχεδόν τελετουργικά, ως η επιστροφή της Ελευθερίας στη γη της. Η παρουσίαση αυτή αποτυπώνει το κλίμα χαράς και ανακούφισης, αλλά δεν εμβαθύνει στο πολιτικό κενό που δημιουργήθηκε μετά την αποχώρηση των Γερμανών ούτε συνδέει επαρκώς τις τοπικές εξελίξεις με τα Δεκεμβριανά και τη Συμφωνία της Βάρκιζας.
Συνολικά, η μελέτη του Πομόνη είναι τεκμηριωμένη και σπουδαία, καθώς αναδεικνύει πρόσωπα, δίκτυα και στρατιωτικές πτυχές που διαφορετικά θα έμεναν άγνωστες. Ταυτόχρονα όμως παρουσιάζει ορισμένες ελλείψεις: η έμφαση είναι περισσότερο στρατιωτικο-επιχειρησιακή και λιγότερο κοινωνική ή πολιτική· η κριτική απέναντι στους Συμμάχους είναι περιορισμένη· και η δράση του ΕΑΜ στη Ζάκυνθο υποβαθμίζεται έναντι της Συμμαχικής Αποστολής.
Η αξία της μελέτης δεν αμφισβητείται: αποτελεί πρωτογενή συμβολή στη γνώση για τη Ζάκυνθο στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Όμως, για να αποδοθεί πιο ολοκληρωμένη εικόνα, χρειάζεται να συνδυαστεί με άλλες έρευνες που εστιάζουν στην καθημερινή ζωή της Κατοχής, στην πολιτική του ΕΑΜ και στη βρετανική στρατηγική. Έτσι θα κατανοηθεί πληρέστερα όχι μόνο πώς έφυγαν οι Γερμανοί, αλλά και πώς διαμορφώθηκε το νησί και η κοινωνία του στο μεταίχμιο Κατοχής και Εμφυλίου.
Ανακάλυψε περισσότερα από ΣΥΡΙΖA - Προοδευτική Συμμαχία - ΝΕ Ζακύνθου
Εγγραφείτε για να λαμβάνετε τις τελευταίες αναρτήσεις στο email σας.
